‘Hello mister butterflyman. Are you back?’ kreeg Hein Boersma te horen van mensen op straat, toen hij in 2006 voor een vlinderexpeditie in Gambia was. De vlinderman uit Friesland was gefascineerd door de soortenrijkdom aan vlinders in Afrika en bouwde hier een grote kennis over op. Hij overleed op 21 april.
De reislustige Fries werd in 1944 geboren in Leeuwarden, als tweede in een gezin met vier kinderen. Zijn vader had een levertraanfabriek. Vanuit het huis aan de Harlingerstraatweg ging de kleine Hein naar de Wilhelminaschool waar hij snel leerde lezen. Hij was een jaar of zeven toen hij de trap afkwam met een boek in handen, en zijn oudere zus Aleid enthousiast toeriep: ‘ik heb een interessant boek gelezen over Napeloen’. Dat moest dus Napoleon zijn, en hij wilde haar er alles over vertellen. Een echte leraar in de dop, met een fabuleus geheugen.
Maar een docent zou Hein niet worden. Sleutelen aan motoren vond hij ook prachtig. Dus na de middelbare school koos hij voor het Instituut Voor de Autohandel in Driebergen. Hij werkte even bij een groothandelaar in Amsterdam, maar het avontuur lonkte. Hein wilde naar Afrika en kon in 1966 aan de slag als jongste medewerker van Peugeot in Rwanda. Het was het begin van een jarenlang buitenlands avontuur.
Auto-onderdelen in Nigeria
Zo werkte hij in Ghana voor een Franse maatschappij, verkocht auto-onderdelen in Nigeria voor een Nederlands bedrijf en bracht ijzerwaren aan de man in Saudi-Arabië.
Toen hij rond zijn dertigste zou terugkeren naar Friesland, bleek hoe gewend hij was geraakt aan de Afrikaanse zon. De avonturier kon niet meer tegen het grijze weer in Nederland en belde na zes weken miezerregen wanhopig zijn oude baas op: hebben jullie nog een baan voor me? Tot zijn vreugde mocht hij terugkomen.
Het was in Nigeria dat hij begin jaren zeventig geïnteresseerd raakte in vlinders. Zodra hij klaar was met zijn werk, trok hij de natuur in. Hij raakte vooral in de ban van de charaxesvlinders, een groep zeer snel vliegende fladderaars, waarvan er in Afrika meer dan honderd verschillende soorten voorkomen. Trots was Hein toen hij in dit land een nieuwe ondersoort ontdekte, die sindsdien zijn naam draagt: charaxes eudoxus boersmana .
Swahili en verschillende dialecten
De eigenzinnige Fries had altijd goede contacten met de plaatselijke bevolking en was geliefd bij zijn medewerkers. Dat kwam niet in de laatste plaats doordat hij zich hun taal eigen maakte. Niet alleen leerde hij Swahili, maar ook verschillende dialecten en Arabisch. De Frysksinnige Hein vond het niet meer dan logisch. ‘Ik wil in mijn land aangesproken worden in mijn eigen taal, dus zal ik de mensen hier ook in hun taal benaderen’, stelde hij.
Eind jaren tachtig keerde hij definitief terug naar Friesland, toen zijn dochter naar de middelbare school ging. In Sint Nicolaasga richtte hij Ex Patria op: een bungalowpark voor Nederlanders om utens . De onderneming was ontsproten aan zijn eigen ervaring; als hij gedurende zijn buitenlandperiode voor een week of zes met zijn gezin naar Friesland ging, was het altijd lastig geweest om een geschikt verblijf te vinden. Dat kon anders, vond Hein. Hij kocht een stukje grond van jonkheer Tjalling van Eysinga en bouwde er vier zelf ontworpen bungalows.
Zijn vrije tijd stak de inmiddels gescheiden Hein onder meer in de FNP waar hij actief lid van werd. Elk jaar bezocht hij de herdenking van de Slag bij Warns. Op zondagen ging de van huis uit gereformeerde Hein graag naar de Friestalige dienst in Sloten en hij zong in een Fries koor.
Landrover richting Senegal
De liefde voor vlinders bleef; met enige regelmaat vloog Hein naar Afrika voor een vlinderexpeditie. Zo ook in 2006, toen de Leeuwarder Courant mee mocht naar Gambia. Hij bloeide altijd op onder de Afrikaanse zon. ‘Ik bin hjir hast like leaf as thús’, tekende de verslaggever op uit de mond van Hein, die op straat handen moest schudden van tientallen Gambianen die zich hem herinnerden van zijn eerdere reizen.
In een gehuurde Landrover reisden de twee met chauffeur en gids richting Senegal. Na 600 kilometer over amper begaanbare wegen kwamen ze in een soort niemandsland tussen savanne en regenwoud. Hein had een missie. ‘Yn dat gebiet hat noch nea in minsk serieus nei flinters socht. Wa wit fine wy der wat.’ De vangsten vielen wat tegen, maar hij boekte toch een succesje; in een van de vallen trof Hein een charaxes castor .
Expedities konden ook uitermate succesvol zijn, memoreert Siep Sinnema. De voorzitter van de Vlinderwerkgroep Friesland ging zeven keer met de entomoloog naar Afrika. In het dorpje Ebogo in Kameroen werden – gedurende enkele jaren – maar liefst 1100 dagvlindersoorten vastgesteld. Ter vergelijking: in Nederland zijn 53 dagvlindersoorten geteld.
Voodooritueel
Dat de vlinderjacht vaak heel wat voeten in aarde had, illustreert een bijzondere herinnering van Sinnema. Het was in Benin, waar Hein zijn zinnen had gezet op een stuk oerwoud waar mogelijk bijzondere vlindersoorten voorkwamen. Dit bleek echter een heilig bos te zijn, waar je niet zomaar in mocht lopen. De expeditieleden moesten eerst een voodooritueel bijwonen, compleet met slangen, glaasjes lokale jenever en gebeden. Het gehele ritueel werd na het vlinders speuren herhaald, waardoor het al met al een tijdrovende expeditie werd. Alles voor de vlinders, zou de initiator gezegd hebben.
Dankzij Heins enthousiasme is Afrika in Nederlandse vlindercollecties veel beter vertegenwoordigd, stelt Rienk de Jong, voormalig conservator voor vlinders bij het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, nu Naturalis in Leiden. Een deel van zijn vlinderverzameling is opgenomen in deze collectie.
Hein overleed na een afnemende gezondheid op 79-jarige leeftijd. Hij werd begraven bij zijn familie in Idzega.
Heins vangmethode
Rienk de Jong, voormalig conservator voor vlinders bij Naturalis in Leiden vertelt over Heins vangmethode.
‘De vlinders waar Hein vooral achteraan zat ( charaxes ) zijn vrij grote, krachtige en zeer snelle vliegers. Je zou dan verwachten dat je een groot vlindernet voor de vangst gebruikt, maar Hein gebruikte uitsluitend een klein netje (ik denk een diameter of 20 centimeter) met een relatief korte steel, waar hij heel handig mee was. Maar zijn belangrijkste vangmethode was het gebruik van een val, een vierkante koker van gaas, open aan de onderzijde, waar een plateautje in is aangebracht een paar centimeter van de gazen rand, en op dat plateautje wordt een bordje met rottende banaan gelegd.
Hier komen vele vlinders en vooral charaxes op af. Als je de val nadert, vliegen ze verschrikt omhoog en zitten gevangen in de kooi. Tijdens een tocht moest dus altijd een tros bananen worden gekocht, die eerst moesten rotten tot een bruine massa voor ze gebruikt konden worden. Hein liep dan voorop met de val en in zijn voetspoor iemand, meestal de chauffeur van de auto die we gehuurd hadden, erachteraan met een emmer vol met bruine drab.’
